مقدمه – انتخاب گل سفالگری مناسب
زمانی که میخواهید برای خاک رس مناسب سفالگری برای کاربرد خود، تحقیقی
انجام دهید یا تصمیم گیری کنید، شما باید محصول نهایی، هزینه و سطح مهارتی لازم را در نظر بگیرید.
زمانی که میخواهید گل سفالگری را انتخاب کنید، شما باید نوع کوره ای که به آن دسترسی دارید و محدوده ی حرارتی آن را نیز بدانید.
هر خاکی، محدوده ی حرارتی خاصی را داراست.
در صورتی که شما از روش های ساخت مختلفی مثل کوزه گری با چرخ کوزه گری یا با دست استفاده میکنید، ممکن است به بیش از یک نوع خاک برای کار، نیاز داشته باشید.
ما این را آموختیم که قبل از انتخاب بهترین نوع خاک برای استفاده، متغیر های زیادی وجود دارند که باید آنها را در نظر گرفت و بمنظور به اشتراک گذاری دانشی که بر اثر تجربه کسب کرده ایم، مطلب آموزشی زیر را برای شما فراهم کردیم.
گل سفالگری چیست؟
خاک رس از بهترین ذرات سنگ ها و صخره ها که در اثر باد و باران فرسایش یافته
و سپس بوسیله ی آب های جاری جابجا شده اند، تشکیل شده است.
این ذرات در پایین رودخانه یا نهر جمع شده و در آنجا به یکدیگر می چسبند و سخت و فشرده میشوند.
خاک رس را تقریبا در هر جایی میتوان یافت و از لحاظ هزینه هم ارزان است.
خاک رس دارای حالت های دگرگونی بسیاریست؛ زمانی که مرطوب است، حالتی نرم و شکل پذیر دارد و شما میتوانید به هر شکلی که میخواهید، آنرا در بیاورید.
زمانیکه به قدری خشک میشود و غلظتی شبیه به شکلات پیدا میکند، میتوان کارهای منبت کاری و تراش کاری بر روی آن انجام داد.
همچنان که آب تبخیر میشود، خاک نیز، بسته به ضخامت و میزان رطوبت، بیشتر خشک میشود و حالتی شکننده پیدا میکند.
در این قسمت، میتوان با مرطوب کردن خاک، آنرا نرم کرد.
بنابراین خاک با هر شکلی که ساخته شد، تا زمانی که با دمای بالا حرارت نبیند، شکلش ثابت و همیشگی نمی ماند.
نکات مهم درباره سفال
- سفال حاصل معجزه دست انسانها از خاک است. در تمام عرصه زندگی در سالیان دور استفاده از سفال در زندگی روزمره افراد رواج داشته است زیرا از طبیعت گرفته میشود و قابلیت بازگشت به طبیعت را دارد. به مرور با ورود چرخ سفالگری این صنعت دچار تغییر و تحول بزرگی شد.
- درواقع سفال سادهترین هنر ولی درعین حال انتزاعیترین هنر در صنایع دستی است. در تمدنهای کهن مانند چین و هنر نمونههای بسیار زیادی از سفال و سفالگری موجود است.
- پیدایش چرخ سفالگری موجب تغییر و تحول بسیار زیادی در تولید سفالهای زیبا و دل نوازتر شد. با استفاده از این چرخ ظروف بسیار متفاوتتر با اشکال زیباتری تولید شد.
- طبیعی است که با توجه به امکانات متفاوتی که با توجه به موقعیت های مختلف جغرافیایی وجود دارد هنر سفالگری با طرح و رنگ متفاوتتری انجام شود. اما سه شهر لالجین همدان، زنوز تبریز و میبد یزد بهترین مناطق برای سفالگری هستند زیرا دارای خاک رس مرغوبی هستند و سفال گری در این شهرها رونق بیشتری دارد.
- برای تزئین ظرفهای سفالی روشهای مختلف و متنوعی مانند باسمه کاری، کنده کاری، پوشش لعاب و برجسته کاری وجود دارد که زیبایی منحصر به فردی به ظروف تولید شده میبخشد.
- اغلب مردم سفال و سرامیک را از یک دیگر تشخیص نمیدهند. مهمترین تفاوت سرامیک و سفال این است که سرامیک با قرار گرفتن در معرض حرارت تغییر شکل میدهد اما سفال ساختهای خاکی با هنر دست بشر است و حرارت نمیتواند شکل نهایی آن را تغییر بدهد.
سفال بی لعاب
به سفالی گفته می شود که فاقد پوشش لعاب باشد. ساخت سفالهای بی لعاب مقدم بر سفالینه های لعاب دار است. سفالهای بی لعاب معمولاً با گل خمیری به رنگ های نخودی- قرمز- خاکستری و بیشتر در اشکال کوزه- خمره- آبخوری- کاسه و پیاله- بشقاب و قمقمه ساخته می شوند.
سفال خاکستری یا سفال خاکستری سیاه
نوعی سفال به رنگ سیاه- خاکستری و به ندرت متمایل به زرد یا قرمز براق و درخشان و فلز گونه بسیار محکم و چرخ ساز و در اشکالی بدیع و نو ظهور. که همزمان با آغاز عصر آهن و مصادف با ورود استقرار جوامع آریایی به فلات ایران در لایه های باستانی نیمه دوم هزاره دوم تا اوایل هزاره اول محوطه های سیلک کاشان، خوروین، قیطریه، حوزه گیلان، حوزه مازندران و خراسان و … ظاهر می گردد.
پس از رواجی گسترده در پهنه فلات ایران در حدود سده سوم قبل از میلاد و مقارن تشکیل دولت پارت از رونق می افتد. این سفالینه بیشتر شامل سفالینه های لوله درازی است که از منقار پرندگان نظیر حواصیل و غیره اقتباس شده است. هنرمند سفالگر با ترسیم حرکت منقار بدون اینکه وارد جزئیات شود بیننده را مسحور ناتورالیسم خود می کند.
برخی آنها به رنگ خاکستری و سیاه یک دست هستند. بعضی با خطوط داغداری و زیگزاک و زمانی با خطوط کنده به شکل برگ های زیتون تزئین شده اند.
سفال داغ دار
سفال داغ دار به محصولاتی گفته می شود که سفالگر قبل از آنکه سفال را به کوره ببرد نقوش را با استفاده از مهره های سنگی یا استخوانی و حتی با ناخن بر روی آن می کشد.
پس از پخته شدن سفال اثر این عمل تزئینی که اصطلاحاً داغ نامیده می شود بر روی سفال باقی می ماند. شیوه های داغ کردن کوره از ادوار پیش ازتاریخ تا کنون درمیان سفالگران معمول است.
سفال قرمز
نوعی سفال قرمز رنگ چرخ ساز گاه منقوش و گاه با نقش کنده که نمونه هایی مشخص آن با شوش دوم از هزاره سوم پیش از میلاد آغاز می شود.
سفال قرمز رنگ منقوش
نوعی سفال قرمز رنگ آجری و شتری رنگ و دست ساز و کم مقاومت که غالباً به شکل کاسه و بشقاب در اولین لایه های باستانی محوطه های تپه چشمه علی ری- سیلک تپه شهریار و… و نقاط دیگر متعلق به حدود هزاره پنجم قبل از میلاد دیده می شوند.
در این گونه سفال سطح داخلی و بیرونی با طرحهای هندسی که در فواصل انها حیواناتی در حال جست وخیز و جنبش می باشند نقاشی شده و هنرمندان این نقوش را با خطوط ساده و بصورت استایلیزه نشان داده اند.
بعضی از باستان شناسان سفال قرمز رنگ منقوش را یک پدیده فرهنگی می دانند. از آن به عنوان تمدن سفال قرمز رنگ منقوش نام می برند. عده ای این گونه سفال را پدیده فنی می دانند که ناشی از جنس خمیر و میزان درجه حرارت کوره است.